Covid Sonrası Sinema Endüstrisi Yazıları II: Sinema Vizyonu artık sadece 17 gün

Universal Stüdyoları ve AMC Sinema Salonu Zinciri tarihi bir anlaşmaya imza attı. Buna göre Universal ve Focus Features filmleri ABD'nde 17 gün vizyonda kalacaklar. (ABD'de sinemada gösterim süresi halen 90 gün). Bu yeni anlaşmayla Universal ve Focus Features filmleri 3 hafta sonu sinemalarda gösterilip sonrasında PVOD platformunda (AMC'nin PVOD platformu da dahil) izleyiciye sunulacak.   

Hatırlanacağı üzere pandemi önlemleri nedeniyle Mart ayında sinema salonları kapanınca Universal filmlerini PVOD (Premium Vod) üzerinden seyirciyle buluşturacağını açıklamıştı. Sinema salonları buna tepki göstermiş, Universal'i sektördeki mecra aralıklarını ihlal etmekle suçlamışlar ve sinemalarında bundan böyle Universal filmlerini göstermeyeceklerini açıklamışlardı. 

Pvod platformlarından 20 USD'ye satın alınabilen Trolls filmi 100 Milyon USD hasılat elde edince işin rengi değişmiş görünüyor. Öyle olmalı ki dünyanın en büyük sinema salonu zinciri olan AMC ile Universal Stüdyoları 17 günlük anlaşmaya imza attılar.

Anlaşmaya Amerika'nın ikinci büyük sinema zinciri olan Cineworld anında tepki gösterdi ve bunun sinema sektörünü dinamitlemek anlamına geldiğini ifade etti. 

Bu ilginç gelişmenin nasıl sonuçlar doğuracağını göreceğiz. Anlaşma 6 ay sonra yürürlüğe girecek. Sadece ABD'de geçerli olan bu anlaşmanın filmlerin uluslararası vizyonlarını nasıl etkileyeceğini şimdilik kestirmek güç. Pandemi öncesi dünyadaki toplam sinema vizyonu hasılat geliri 40 milyar USD bir hacme sahipti. Dolayısıyla sektördeki hiçbir aktör böyle bir kaynağı da kolay kolay gözardı edemeyecektir.

Universal - AMC anlaşmasına ait bazı detayları şu anda bilinmezliğini koruyor. Örneğin filmlerin Pvod platform gelirlerinden AMC sinemalarıyla bir gelir paylaşımı olacak mı? AMC'nin kendine ait bir Vod platformu bulunuyor, ancak diğer sinema salonlarının bu tip online platformları yok. Dolayısıyla bunun pazardaki rekabet dengelerini de ne şekilde değiştireceğini de birlikte gözlemleyeceğiz.

Covid Sonrası Sinema Endüstrisi Yazıları I: Ve Paramount Kararı Tarihe Karıştı

 

Sinema sektöründe rekabeti düzenleyen en önemli metinlerden biri Paramount Kararı'dir. 1948 yılında alınan bu kararla film üreten stüdyoların sinema salonu sahibi olmaları yasaklanmış, böylece sinema endüstrisinde tekelleşmeye yol açan dikey bütünleşmenin (YB: üretim zincirinin farklı aşamalarının; yapım, dağıtım, gösterimin tek elde toplanması sonucu piyasanın sınırlı sayıdaki oyuncu tarafından kontrol edilmesi) önüne geçilmişti.

Pendemi dolayısıyla sinemaların ya kapalı yada düşük kapasite ile faaliyette olduğu bu günlerde Amerika'daki federal mahkeme 7 Ağustos'da Paramount Kararı'nı sona erdiren beklenmedik bir karar aldı: Bu yeni kararla artık film stüdyoları sinema salonu sahibi olabilecekler.

Peki bu kararın gerekçesi ne? 70 yılı aşkın süreçten bu yana hem teknolojik gelişmeler hem de piyasadaki gelişmelerin bu düzenlemeyi uygulanamaz hale getirdiği iddia eden mahkeme düzenlemenin gelinen son noktada haksız rekabet yarattığını ifade etti. Bilindiği gibi VOD platformları (Netflix, Amazon, Disney + vb) kendi ürettikleri filmleri kendi platformlarında izleyiciye sunuyorlar ve bu platformlar Paramount Kararı'nın kapsamı dışındalar.

Federal mahkemenin aldığı karar çerçevesinde daha önce yapılmasına izin verilmeyen blok programlama (YB: stüdyoların filmlerini salonlara "ya hepsi ya hiçbiri" prensibiyle vermeleri ve salonların istedikleri filmi seçerek göstermelerine izin vermemeleri)   ve zincir dağıtım anlaşmaları (YB: dağıtımcıların her sinema salonuyla ayrı ayrı sözleşme yapmak yerine sinema zincirleriyle toplu sözleşme yapabilmeleri) üzerindeki kontroller de tarihe karışıyor.

Bu kararın etkileri neler olacak?  Netflix, Amazon gibi platformların sinema salonu satın alma ile ilgili iştahlarının kabaracağını kestirmek güç değil. Nitekim Amazon dünyanın en büyük sinema zinciri olan AMC'yi (15 ülkede 1000 lokasyon ve 11.000 perde) satın alma ile ilgili görüşmelere başladığını bildirdi. Bunu Time Warner ve Disney'in de takip edeceğini tahmin etmek güç değil. Kimbilir, belki çok yakın bir gelecekte Netflix abonelerine popüler dizilerin sinema salonundaki galaları için davetiye yollayacak. Böyle bir dünyada Amazon artık sadece internet üzerinden yayın yapan bir platform değil sağladığı sinema gösterimi imkanı ile de dünyanın en önde gelen şöhretli yönetmenlerine de kapılarını ardına kadar açacak. 

Bu karara şimdiden çeşitli bağımsız sinema salonları itirazlarını ifade ettiler. Sinema endüstrisi artık dev teknoloji şirketlerinin dağıtım, sinema gösterimi ve internet üzerinden yayını tamamen kontrollerine aldıkları bir döneme mi giriyor? Rekabet yasaları bu yeni dönemde piyasayı nasıl düzenleyebilecek? Hep birlikte yaşayıp göreceğiz.

     

Covid 19 ve Sinema Vizyonu Krizi

Tüm dünyada Covid 19 salgını sebebiyle sinema salonları bir süredir kapalı. Sinemaların daha ne kadar kapalı kalacağını, açılsa da bu şartlar altında işlerin ne zaman eski haline döneceğini kimse bilmiyor. Sinemaların kapanmasıyla vizyondaki bazı filmlerin vizyonları yarıda kaldı, ilkbahar aylarında izleyici ile buluşacak filmlerin de vizyon tarihleri değişti.

Bu kriz bir yandan da yeni iş modelleri denenmesinin yolunu açtı. Birçok ülkede filmler farklı şekillerde izleyiciye ulaştırılmaya çalışılıyor. Bu anlamda da farklı modeller gündeme gelmiş durumda. ABD'de bazı stüdyolar filmleri sinemaların kapalı olması gerekçesiyle Itunes ve Amazon gibi tvod plafrormlarında izleyici ile buluşturdu. İngiltere'de de benzer bir yöntemle vizyona girecek bazı filmler Curzon Cinema, MUBI, BFI Player gibi platformlar üzerinden izleyiciye sunuldu. Avrupa'da çeşitli ülkelerde de hızla benzer uygulamalar konuşulup tartışılmaya başlandı.Türkiye'de ise Başka Sinema - Blu TV işbirliği ile mart ve nisan aylarında vizyona girecek bazı filmleri Tvod uygulaması şeklinde 19.99 TL fiyatla seyirciyle buluşturan bir yeni model başlamış bulunuyor.

Tüm bu gelişmeler yaşanırken özellikle bağımsız filmler için "sanal vizyon" (virtual relase) olarak adlandırılan ve bu yazının konusunu oluşturan oldukça yaratıcı başka bir model de ABD'de uygulanmaya başladı. Kino Lorber (platform: Kino Marquee), Music Box (platform: streamlocal), Film Movement (platform: virtual cinema) gibi bazı dağıtımcılar seyircinin filmleri sinema salonlarından satın alıp evlerinde filmleri izledikleri ve Sanal Vizyon olarak adlandırılan bu dağıtım modelinde bilet gelirleri aynen normal sinema vizyonunda olduğu gibi salonlar ile eşit olarak paylaşılıyor. 12 USD olarak belirlenen fiyatla sanal vizyondaki filmler beş gün süreyle izlenebiliyor. Filmler bu sanal vizyonda 60-90 gün süresince kaldıktan sonra Tvod platformlarına (itunes, amazon vb) geçiyorlar. Sinema salonları sanal vizyondaki bu filmleri sosyal medya hesapları üzerinden aktif olarak duyurup izleyicilerine bu karantina döneminde yeni filmler sunma konusunda aktif davranıyorlar. Karantina dönemi hafifleyip sinema salonları açılsa bile sosyal mesafe kuralları gereği filmlerin bir süre daha kapalı gişe oynaması mümkün olmadığından bu modelin karantina sonrası dönemde de sinema vizyonu ile birlikte devam edip etmeyeceği tartışılıyor.

Sinema vizyonu ile ilgili bu tartışmalar Covid 19 öncesi dönemde de mavcuttu. Teknolojik gelişmelere paralel olarak sinemada mecra sayısı sürekli arttı. 1950'li yıllarda sinema filmleri için tek mecra sinema salonları iken televizyonun evlere girmesi ile filmler televizyonda da gösterilmeye başlandı (televizyonda gösterilen ilk film: Wizard of Oz - 3 Kasım 1956 tarihinde) Daha sonra home video dediğimiz evlerde VHS - Betamax manyetik bant formatları ile film izleyebildiğimiz döneme girdik (ilk kez Magnetic Video şirketi 1977 yılında 20th Century Fox'dan 50 adet filmi video kaset formatı için lisansladı) Teknolojinin ilerlemesiyle banttan cd'lere geçiş gerçekleşti (1993 yılında VCD, 1996 yılında DVD pazarı oluştu). Yine 1990'larda Pay Tv olarak hizmet veren özel televizyon servisleri ortaya çıktı. 2000'li yılların ortasına gelindiğinde ise VOD (isteğe bağlı video) pazarının gelişimi hız kazandı. Bu açıdan bakıldığında her ne kadar sinema salonları önem ve münhasırlığını devam ettiriyor olsa da artık film izlenebilecek bir çok mecra mevcut. Sinemada film izlemenin sosyal, kültürel ve teknik olarak üstünlüğü tartışılmaz bir gerçek olsa da filmlerin "vizyona girmesi" - özellikle bağımsız filmler için -  ile ilgili sorunlar ve tartışmalar gittikçe büyüdü. Günümüz itibariyle bir filmin izlenme ömrü hemen hemen aynı kalırken bu ömrünü birçok mecraya birden yapması gerektiği gerçeği var karşımızda. Hele bir de üretilen film sayısındaki artışı hesaba katarsak buradan şöyle şık'lar ortaya çıkıyor: a) ya bu mecraların bazıları zamanla yok olacak b) ya hmecraların süresi kısalacak c) ya mecraların münhasırlığı ortadan kalkacak, d) ya da hepsi!... Şu anda aslında olan şey  biraz (d) şıkkı gibi duruyor.

Bu perspektiften bakıldığında Türkiye'de Sinema Genel Müdürlüğü'nün internet mecrasını 5 ay ile düzenlemesi veya sinema salonu sahiplerinin bunun 12 ay olmasını talep etmeleri hem eşyanın doğasına aykırı hem de Türkiye gerçekleriyle pek örtüşmüyor. Zira Türkiye'de sinema salonlarının %10-%12 doluluk oranı ile faaliyet gösterdiğini ve vizyona giren filmlerin (yerli ve yabancı dahil olmak üzere) %58'inin yirmi bin seyirci toplayabildiğini biliyoruz. Ve bu gerçekler sinemada film izleme keyfini değil, ama "sinemada vizyon girmek" olgusunu tartışmaya açıyor. Dolayısıyla da sinema salonu sahiplerinin bağımsız filmlerin finansmanını tamamen ortadan kaldıracak olan "rüsumların kaldırılmasını" talep etmek gibi palyatik çözümler yerine dijitalleşmenin yarattığı ve Covid 19'un hızlandırdığı bu iklimde nasıl varlıklarını sürdüreceklerine dair daha yaratıcı ve uzun soluklu stratejiler oluşturmalarının şart olduğunu düşünüyoruz.

Futbol tabiriyle, "göze hoş gelen" ama sportif başarısı olmayan bir oyun planının orta vadede seyirciyi tribünlerden kaçıracağını, uzun vadede ise kulübün kapısına kilit vurulmasına yol açacağı gerçeğini göz ardı etmemeliyiz.

Türkiye Sinema Endüstrisinin Büyüklüğü - 2019 Sonu İtibariyle

Türkiye'den hiçbir filmin resmi seçkide yer almadığı bir Berlin Film Festivali'ni geride bıraktık. İşin daha da düşündürücü kısmı festivalde filmimiz olmadığı gibi markette de (EFM) Türkiye standı dışında sinemamızın esamesi okunmuyordu. Bu durumu sinemamızın gerilediğinin ciddi bir göstergesi olarak okuyoruz. Türkiye'ye gelir gelmez biraz internet araştırması yaparak 2019 yılı itibariyle endüstrimizin büyüklüğüne bir bakmak istedik.

Bilindiği gibi Türkiye G20 ülkelerinden biri. G20 ülkeleri dünya ekonomisinin %85'ini oluşturuyor, toplam ticaretin %80'ini gerçekleştiriyor ve nüfüs olarak da dünya nüfusunun üçte ikisini kapsıyor. 

Ancak sinema gişe performansına bakılırsa Türkiye malesef ilk yirmide değil, yani C20 ülkeleri arasında değiliz. 

Aşağıdaki tabloda ülkeleri sinema gişe hasılatlarına göre sıraladık. Bu listeye bakılınca Türkiye hasılat olarak Latin Amerika ülkelerinin seviyesine, kişi başına bilet harcaması olarak da Orta Doğu ülkeleri seviyesine gerilemiş görünüyor. Bu durumun ciddi bir bileşeni de Türkiye'nin ekonomik parametrelerin (ekonomik durgunluk, delavüasyon, talep gerilemesi vb) bozulması olarak görünüyor

Suudi Arabistan'da sinema üzerindeki 35 yıllık yasak 2018 yılında kalktı, o yüzden henüz bu tabloda S.Arabistan yok.  

Daha fazla laf etmeden tabloyu yorumlarınıza sunuyoruz.

	2019	NÜFUS (Milyon)	GİŞE HASILATI (Milyon €)
1	ABD	327.2	10,490 €
2	ÇİN	1386	8,500 €
3	JAPONYA	126.8	2,199 €
4	HİNDİSTAN	1339	1,600 €
5	UK	66.44	1,500 €
6	G.KORE	51.47	1,490 €
7	FRANSA	66.99	1,400 €
8	MEKSİKA	129.2	894 €
9	ALMANYA	82.79	1,024 €
10	RUSYA	144.5	721 €
11	İTALYA	60.48	668 €
12	BREZİLYA	209.3	629 €
13	AVUSTRALYA	24.6	613 €
14	KANADA	38	913 €
15	İSPANYA	46.66	608 €
16	HOLLANDA	17.18	348 €
17	POLONYA	37.98	263 €
18	HONG KONG	7.39	184 €
19	İSVİÇRE	8.57	181 €
20	BELÇİKA	11.4	171 €
21	VİETNAM	95.54	162 €
22	TAİWAN	23.78	154 €
23	TÜRKİYE	80.8	154 €
24	COLOMBIA	49.07	152 €
25	FİLİPİNLER	104.9	132 €
26	İRLANDA	4.83	120 €
27	MALEZYA	31.62	117 €
28	NORVEÇ	5.35	124 €
29	ÇEK CUM.	10.65	102 €
30	YENİ ZELANDA	4.79	99 €
31	İSVEÇ	10.12	98 €
32	UKRAYNA	42.22	98 €
33	ARJANTİN	44.2	97 €
34	ŞİLİ	18.05	95 €
35	PORTEKİZ	10.29	83 €
36	GÜNEY AFRİKA	56.72	80 €
37	DANİMARKA	5.6	77 €
38	AVUSTURYA	8.82	74 €
39	MACARİSTAN	9.77	62 €
40	ROMANYA	19.53	56 €

Türkiye Sinema Endüstrisinde 2019 Yılına Mikro Bir Bakış

Geleneksel olarak her yılın sonunda sinemayla ilgili endüstriyel değerlendirmeler yapılır. İzleyici sayısı, gişe hasılatı, ortalama bilet fiyatı ve bunların önceki yıllarla karşılaştırılması vs. Nitekim biz de Uzatma Dakikaları'nda zaman zaman böyle değerlendirmeler yaptık.

Her ne kadar bu tip değerlendirmeler endüstrinin makro durumu hakkında bilgi vermek açısından faydalı olsa da rakamların mikro açıdan da değerlendirilmesi oldukça önemli. Bir diğer deyişle 2019 yılında 59 milyon sinema bileti satıldığı, satılan biletlerden toplam 975 milyon TL sinema hasılatı elde edildiği ve ortalama sinema bileti fiyatının 16.45 TL'ye yükseldiği gibi bilgiler bize bazı makro analizleri yapmaya imkan tanıyor:

Satılan bilet sayısı bakımından 2014 yılında 60 milyon, 2017 yılında ise 70 milyon barajını aşan sinema endüstrimiz 2019 yılında satılan 59 milyon bilet ile 2014 yılı seviyesinin gerisine düştü. Bu yıllık düşüşün sebebi kamuoyunda "popcorn krizi" olarak da bilinen ve popüler yerli filmlerin vizyon tarihlerini sonbahara ertelemeleriyle sonuçlanan gelişmelerin payı olduğu iddia edildi. Nitekim 2019 yılında yenilenen sinema yasasında sinema salonlarının promosyonlu bilet satışının yasaklanması bilet sayısının düşmesinde ciddi bir rol oynadı. Ancak 2019 ikinci ve üçüncü çeyrekleri de son 5 yılın en düşük seyirci sayılarıyla geçti. Dolayısıyla yıllık seyirci sayısındaki bu düşüşte ülke ekonomisinde yaşanan daralmanın da payının olduğu bir gerçek. Sonbaharda vizyona giren ve daha önce yüksek seyircilere ulaşan bazı ana akım seri filmlerinin düşük performanslarını da görünce bunun orta vadede kendisini gösterecek içerikle ilgili bir kriz de olabileceği iddiasında bulunabiliriz. 

Düşen bilet satış rakamları ve yeni sinema yasası ile sinema salonlarının reklam sürelerine sınırlama getirilmesi sonucunda sinema salonları gelirlerinde oluşan azalmayı dengelemek için bilet fiyatlarına ciddi oranlarda zam yaptılar. Sayısal olarak ifade edersek, 2018'in son çeyreğinde (Eylül - Aralık) oralama sinema bileti fiyatı 13.30 TL iken 2019 yılının aynı çeyreğinde bu 17.63 TL'ye yükseldi. Ortalama bilet fiyatının %32 oranında artmasıyla sinema salonlarının toplam hasılatı tarihinin en yüksek seviyesi olan 976 Milyon TL'ye yükselmiş oldu.

Reklam sürelerinin kısıtlanması, promosyonlu biletlerin yasaklanmasının yanısıra 2019 yılında vizyona giren filmlerden sinema salonları tarafından alınan VPF (Sanal Kopya Bedeli) uygulaması da son buldu. Sanal kopya bedeli dünyadaki uygulamaların aksine bizde salonların dijitale dönüşümü için değil, bir finansman kalemi olarak kullanılıyordu. Her yıl sinema bileti fiyatının %30 artmayacağını ve birçok AVM'deki salon kiralarının da USD üzerinden ödendiği bilgisini hesaba katarsak 2020 yılında sektörün seyirci bazlı bir büyüme göstermesi şart gibi görünüyor.

Yazının girişinde mikro bir bakış vaadinde bulunmuştuk.     

Vizyona giren film sayısı artmakla birlikte seyirci sayısı aynı oranda artmadığından daha çok sayıda filme daha az seyircinin gittiğini görüyoruz. Sadece düz bir matematikle vizyondaki yerli filmlerin elde ettiği seyirci sayısını vizyona giren film sayısı ile orantıladığımızda bile bu net olarak görülüyor. Bu sene vizyona giren 144 yerli filmden elde edilen seyirci toplamı son 7 yılın en düşük ikinci ortalaması olarak gerçekleşmiş.

Çeşitli ülke endüstrilerinde sektörel analiz yapılırken gişede 20.000'den az bilet satılan filmler dikkate alınır. Bu farklı bazı göstergeleri incelemeyi sağlar. Biz de bu yazımızda bu 20 bin seyirciden az seyirci toplayan filmlerin genel bir analizini yapmak istedik.

Son yıllarda Türkiye'de vizyona giren filmler içinde 20.000'den az seyirci toplayan filmlerin gittikçe artan bir yüzdeye sahip olduğunu gözlemliyoruz. 2019 yılında vizyona giren yeni toplam 406 filmden 241 (%59.36) tanesi 20 binden az seyirci elde etmiş. Yerli filmlere baktığımızda ise 144 filmin 82 tanesi (%56.94) 20 binden az seyirci toplamış. Bir fikir vermek gerekirse, bu oran yerli filmler için 2010 yılında %35, 2015 yılında ise %46 idi. Dolayısıyla gittikçe daha fazla filmin bu 20 bin altındaki banda düştüğünü görüyoruz.

En çarpıcı rakamlardan biri de 20 binden az seyirci toplayan filmlerin ortalama salon sayısına bakınca ortaya çıkıyor. Yabancı filmlerde bu ortalama 64 salon iken yerli filmlerde bu ortalama 77 salona yükseliyor.

Bu rakamları görünce dağıtım sorununun sadece "salon bulma sorununa" indirgenmesinin son derece eksik bir yaklaşım olduğu net bir şekilde görülüyor. Dağıtım sadece sinema salonlarıyla film yapanlar arasındaki bir mesele değil. Dağıtımcıların mutlaka sektörde daha aktif bir rol oynamaları gerekiyor. Sadece finansal anlamda değil, operasyonel anlamda da yapımcıların işin bu kısmını dağıtımcılara terk etmesi gerekiyor. Aksi takdirde görüldüğü üzere bulunan salonlarda kalmak mümkün olmuyor.
Bu anlamda yeni yasada dağıtımcılara yönelik bir desteğin öngörülmemiş olmasını önemli bir eksiklik olarak görüyoruz.

Yine 2019 yılında vizyona giren filmlerden 29 tanesi +18 yaş sınıflandırması aldı. Bu filmler arasında özellikle ANADOLU TURNESİ isimli belgeselin de bulunmasını Uzatma Dakikaları olarak şaşkınlıkla karşıladık. Büyük festivallerde gösterilen ve ödül alan bazı filmlerin bu listede yer aldığını görünce Türkiye'de "Auteur Sinema" nın bir tür "Adult Sinema" olarak algılanmaya başlandığını görüyoruz. (+18 yaş sınıflandırması ile ilgili ayrı bir yazı kaleme almanın zamanı gelmiş)

Tüm bu gelişmelere bakarak 2020 yılının birçok açıdan sancılı bir geçiş yılı olağı görünüyor....