Yaşanan Covid pandemisinin en büyük sonuçlarından biri abonelik temelli VOD platformlarının pazar paylarının hızla büyümesi oldu. Pazar payı olarak bakıldığında ABD menşeyli Netflix, Prime Video ve Disney+ gibi ABD şirketlerinin domine ettiği pazara ciddi bir yatırım girişi oldu ve bunun doğal sonucu olarak da istihdam ve görsel - işitsel sektörün büyüme hızı arttı. Sayılarla ifade etmek gerekirse 2011 - 2015 yılları arasında sektörel büyüme ortalama %1,4 olarak gerçekleşirken, 2015-2019 yılları arasında büyüme hızı %4,7'ye yükseldi. Halen AB sınırları içinde yaklaşık 200 milyon dijital platform abonesinden %73'lük payı bu üç ABD'li şirket alırken platform içeriklerinin %50'sini, izlenme sürelerinin ise %60'lık kısmını ABD içerikleri oluşturuyor.
AB ülkeleri pazarda yaşanan bu gelişmeler doğrultusunda hem azalan sinema rüsum gelirlerini ikame edebilmek, hem de pandeminin yarattığı hasarı onarmak için çeşitli yasal düzenlemeler yaparak platformların kendi pazarlarından elde ettikleri gelirler üzerinden ulusal sinema - tv endüstrileri için rüsum payı ödemelerini (mevcut sinema fonlarına gelirlerin sabit bir yüzdesinin aktarılması) veya yatırım yükümlülüklerini içeren çeşitli yasal düzenlemeleri devreye soktu. Halen 27 Avrupa Birliği ülkesinin 17 tanesinde AVMSD (AB Görsel İşitsel Hizmet Direktifi) direktifi doğrultusunda SVOD platformları ile ilgili bazı yatırım kotaları içeren finansal düzenleme bulunuyor. Bu yazıda bu modellerden bazılarını kısaca sizlerle paylaşmak istedik. Yazının sonunda da sizlere bununla ilgili güncel bir tablo sunacağız.
Fransa
Şu anda Fransa'da bir filmin sinema gösteriminden itibaren SVOD'da 17 ay, Televizyon'da 22 ay AVOD'da ise 36 sonra gösterilebiliyor.
Platformlar yıllık gelirlerinin %20’lik kısmını Fransız içeriğine yatırmak zorundalar. Bu tutar da %80 dizi - %20 uzun metraj film olarak bölüştürülüyor. Yapılan hesaplamalara göre bu şekilde sektöre 250 - 300M Euro bir girdi sağlanması bekleniyor. Ayrıca bu model gelire endeksli olduğu için platformların gelirleri arttıkça bu tutar da yükselecek.
Platformlar yatırımlarının 2/3 ünü bağımsız yapımlara (uzun metraj filmler için bu oran 3/4) ayırmak zorunda.
Finansal düzenlemeler dışında haklar konusunda da platformlara yönelik bir düzenleme bulunuyor. Platformların herhangi bir başlık altında (hissedarlık faizi, ortak yapımcılık payı, dağıtım yetkisi) hiçbir şekilde eser üzerinde nihai bir mülkiyeti söz konusu değil. Münhasır haklar 36 ay içinde, tüm haklar ise 72 ay içinde yapımcıya geri dönüyor.
Danimarka:
Mecliste Danimarka Film Enstitüsü ve Yapımcı Meslek Birliği tarafından da olumlu görüş bildirilen bir yasal düzenleme yapıldı. Hükümet (muhalefet partilerinin de işbirliği ile) platformlara yıllık gelirlerinin %6 lık bölümünü yerel film endüstrinin desteklenmesi için ayırmaları yükümlülüğü getirdi.
Bu düzenleme sonucu toplanacak gelirler Sinema Destekleri ile Enstitü’nün Kamu Hizmeti Fonu (dizi ve belgesel yapımı destekleri) arasında eşit olarak paylaştırılacak. Düzenleme ile sektöre yıllık 20-27 milyon Euro arasında bir finansman girişi olması bekleniyor
Öte yandan yasal düzenleme Viaplay tarafından eleştirildi ve ülkede platformların yerli içerik üretimini tamamen durduracağı tehdidiyle karşılandı. Meclisten çıkan yasa halen yürürlüğe girmeyi bekliyor.
İsviçre
15 Mayıs’da “Lex Netflix” adıyla anılan yasa tasarısı referandum ile halkın onayına sunuldu ve %58 oy alarak kabul edildi. Buna göre Netflix İsviçre’de elde ettiği gelirin %4’ünü yerel yapımlara ayırmak zorunda. Bu yatırım yerel olarak üretilmiş programların satın alınması, platformun kendisinin programlar üretmesi veya film yatırım fonuna para aktarması şeklinde olabiliyor.
Portekiz
Netflix vergisi diye adlandırılan bir düzenleme ile 2020 Ekim ayında platformlar Portekiz'den elde ettikleri gelirlerinin %1’i ulusal film fonu ICA ya tahsis ederken %4 lük kısmını ise Portekizce içeriğe yatırmaları gerekiyor.
Hollanda
Hollanda platformlara %5'lik yatırım yükümlülüğü getirmeye hazırlanıyor. Böylelikle sektöre 40 milyon Euro'luk bir kaynak girişi bekleniyor. Düzenlemede %5'lik yatırım yükümlülüğü altında çeşitliliği arttırmak için tür kotaları da yer alıyor. Buna göre yatırımın %50'sinin film, dizi ve belgesellere yatırılması şartı bulunuyor. Buna ek olarak yatırımın %60'lık kısmının bağımsız yapımlara, %75'lik bölümünün senaryolarının ise Hollandaca veya Frizce dillerinde olması şartları bulunuyor.
İtalya
2024 yılından itibaren platformlar net gelirlerinin %20'lik kısmını Avrupa içeriğine yatırmaları gerekiyor, bu yatırımın %50'lik kısmını ise İtalyanca içerikler oluşturmak zorunda.
Türkiye
Türkiye'de dijital platformlar ile ilgili sadece mecra aralığına yönelik bir düzenleme mevcut. Buna göre sinemalarda vizyona giren bir sinema filmi 5 ay boyunca herhangi bir dijital platformda gösterilemiyor. Bunun dışında ise dijital platformlar ile ilgili finansal bir düzenleme mevcut değil. Alçak perdeden de olsa bu platformların gelirlerinden bakanlık destek fonuna bir kaynak aktarılmasına (rüsum) yönelik istek beyanları duyuyoruz. Ancak Uzatma Dakikaları olarak sinema biletlerinden alınan rüsumların sıfırlandığı bir dönemde dijital platformlara "rüsum salma" yi mantıklı ve de olası bir öneri olarak kayda değer bulmuyoruz.
