Pandemi, deprem, seçimler derken 2023 yılının Haziran ayını tamamladık ve adet olduğu üzere bir yarıyıl değerlendirmesi yapalım istedik.
Haziran sonu itibariyle vizyona giren filmlerin seyirci ve hasılat rakamlarına baktığımızda yılın ilk altı ayında toplam 16.054.132 adet bilet satıldığını görüyoruz. Bu rakam pandemi öncesi olarak kabul edilen 2019 yılının %41 daha altında bir seviye. Daha önceki yazımızda belirttiğimiz gibi Avrupa ve Amerika'da da 2023 rakamları ile pandemi öncesi döneme göre %25 daha düşük seviyelerde seyrediyor. Türkiye'de bu düşüşün daha sert olmasını etkileyen iki faktörden söz edebiliriz: Ekonomik kriz ve dijital platformların etkisi.
Ekonomik krizin fiyatları nasıl etkilediğini sinema bileti özelinde de görmek mümkün. Yukarıda belirttiğimiz gibi pandemi öncesine kıyasla %41 daha az sinema bileti satılmışken, toplam gişe hasılat rakamı 2019 pandemi öncesi aynı döneme kıyasla %189 artmış. Bu da enflasyon ve bilet fiyat artışılarının bariz etkisini kanıtlayan bir gösterge. Özellikle artan hayat pahalılığı ve büyük şehirlerde yaşanan harcanabilir gelirdeki erime talep yönünden sinemayı olumsuz şekilde etkiliyor.
Dijital platform olarak ifade ettiğimiz SVOD (abonelik sistemine dayalı içerik izleme) mecrası ülkemizde 2015 yılında Blu TV'nin yayın hayatına başlaması ile bizim de lügatımıza girdi. Ardından 2016 yılında şu anda dünyada SVOD'un amiral gemisi konumundaki Netflix de Türkiye'de faaliyet göstermeye başladı. Pandeminin etkisiyle SVOD pazarı tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de hızla büyüdü. 2020 Aralık ayında GAIN ve 2021 Ocak ayında ise Exxen platformları da faaliyete geçtiler. Pandemi önlemlerinin sonucu olarak sosyal kısıtlamalar başlayınca evde içerik izleme oldukça popüler hale geldi ve bu platformlar yoğun olarak içerik de üretmeye başladılar. Türkiye'de faaliyet gösteren platformlara son olarak da Haziran 2022 yılında Disney+ platformu eklendi.
Son yıllarda ülkemizde ana akım sinema filmi üretimi ana faaliyet alanı televizyon içeriği üretmek olan yapım şirketlerinin güdümüne girmişti. Pandeminin yarattığı olumsuzluklar, ekonomik krizin oluşturduğu darboğaz ve yeni uluslararası online platformların önerdiği cazip tekliflerle birleşince bu yapımcı şirketler platformlarla uzun metrajlı film üretme ilişkisi içine de girdiler. Ana akım yapımcıların ve popüler yerli filmlerin sinema mecrasından çıkıp dijital plaformlara kayması sonucu da 2022 ve 2023 yılının ilk yarısında gördüğümüz manzara oluştu. Yani seyirci sayısı pandemi etkisini de aşan bir oranda düştü, yerli filmlerin gişeden aldığı pay azaldı.
Bağımsız sinema da bu olumsuzluklardan büyük ölçüde nasibini aldı. Dijital platformların endüstriye girişi ve artan yapım sayısı yükselen enflasyon ile birleşince prodüksiyon bütçeleri de inanılmaz bir hızla arttı. Birçok projenin mevcut finansmanı enflasyon karşısında eridi ve bu projelerin çoğu yapılamaz hale geldi. Bakanlık yapım desteği almış olan projeler TL bazındaki destek tutarlarının iyileştirilmesi talebinde bulundular, ancak bu talep karşılıksız kaldı. Nitekim 2023 yılının ilk yarısında geçtiğimiz dönemlerde Kültür Bakanlığı'ndan yapım desteği alan çok sayıda projenin aldıkları destekleri bakanlığa iade ettiklerine şahit olduk.
Bağımsız sinemacıların beklediği bakanlık destek toplantısı Ağustos ayında yapılacak. Ancak kaç adet projenin hangi tutarda destekleneceği, desteklerin nasıl finanse edileceği henüz belli değil. Sinema sektörü uzun yıllardan sonra yüksek enflasyonlu bir ortamda film yapmaya çalışıyor ve TL baslı destek tutarlarının değer kaybının nasıl önlenebileceği de merak konusu. Bağımsız yapımların destek tutarlarının arttırılması, bu tutarların enflasyona karşı korunmasına yönelik bir uygulamanın oluşturulması, mevcut ekonomik ortamda uygulanması imkanı olmayan teminat koşullarının tekrar gözden geçirilerek kolaylaştırılması gibi önlemlerin alınması şart.
2023 yılı ikinci yarısı dijital platformların içerik alımında biraz frene basacağı bir dönem olacak. Ayrıca 1 Temmuz 2023 itibariyle Disney+ Türkiye'de ürettiği yerli içerikleri platformdan kaldırdığını ve şimdilik yeni içerik de üretmeyeceğini açıkladı. Bu gelişmeler doğrultusunda ana akım film yapımcılarına tekrar sinema salonu yolları görünebilir, gelişmeleri takip ediyor olacağız.
